Δαδιά, Σουφλί, Πομακοχώρια. Εδώ εκθειάζονται οι μαυρόγυπες, το μετάξι, ο Αλή των μπεκτασήδων. Μες στη μέση του Εβρου τρεις ολότελα διαφορετικοί κόσμοι συγκατοικούν. Τρεις κι οι «θεοί» που προσκυνούν...
Για μαυρόγυπες και όρνια μοναδικά στην Ελλάδα λένε οι φήμες, για δάση από πεύκα κι άλλα από πέτρα, για δόντια καρχαρία σφηνωμένα στα ασβεστολιθικά πετρώματα. Αλλοι μιλούν για μεταξοσκώληκες και για γυναίκες που δεν έπαψαν ποτέ να υφαίνουν, για κουκούλια κι ανθρώπους που συνεχίζουν να γράφουν ιστορία, για τεκέδες και τζαμιά που τραβούν τα βλέμματα από πνιγμένες στα βρύα βραχογραφίες και αλλόκοτα ντολμέν. Ποιος λέει αλήθεια; Πόσοι κόσμοι χωράνε σε λίγα χιλιόμετρα;
Δέλτα και Αλεξανδρούπολη μένουν πίσω. Η Εγνατία εγκαταλείπεται διά παντός. Η θάλασσα χάνεται από προσώπου γης. Λευκίμμη - Δαδιά - Σουφλί - Πομακοχώρια. Τόπος σπαρμένος απ' άκρου εις άκρον με πεύκα, βελανιδιές, λίγες εξαιρετικά σπάνιες αγριομηλιές. 428.000 στρέμματα δάσος. Εθνικό πάρκο με 72.900 στρεμ. Ειδικής προστασίας.
Λόφοι, ρέματα, γεωμορφολογία και κλίμα γενικότερα είναι, λέει, αυτά που έστρωσαν το... έδαφος για να 'ρθουν να φωλιάσουν εδώ τα τελευταία ζευγάρια μαυρόγυπα στην Ευρώπη, τα καρτάλια των ντόπιων (μαύρα πουλιά στα τουρκικά). Λίγα μονάχα υπάρχουν ακόμα στην Εξτρεμαδούρα της Ισπανίας. Ορνια και απροπάρηδες τους κάνουν σιγόντο στο φαγητό, το οποίο τους εξασφαλίζει ο Φορέας Διαχείρισης.
Συγκάτοικοι με 212 είδη πουλιών ακόμη, 36 είδη αρπακτικών από τα 38 της Ευρώπης, αναρίθμητα ερπετά και αμφίβια και 53 θηλαστικά που βάζουν σφραγίδα μοναδικότητας στην καρδιά του Εβρου. Μόνο αν περπατήσεις στο δάσος καταλαβαίνεις, λένε, και έχουν όλα τα δίκια του κόσμου. Αν δεν πατήσεις χώμα και πευκοβελόνες, αν δεν χαθείς στα πολύχρωμα οργανωμένα μονοπάτια (πορτοκαλί, κίτρινο, κόκκινο, μπλε) πώς θα καταλάβεις την αίσθηση ή τη σπουδαιότητα;
Στο κέντρο ενημέρωσης στη Δαδιά μαθαίνεις τα πάντα. Από εκεί ξεκινά και το πούλμαν (για όσους δεν περπατούν) που οδηγεί στο Παρατηρητήριο. Το «αξιοθέατο» που φέρνει ως εδώ τους πάντες. Ε, μα δίκαια, το θέαμα μέσα από τα κιάλια και τα τηλεσκόπια που κοιτούν την ταΐστρα μόνο ανεπανάληπτο μπορεί να χαρακτηριστεί. Γιατί πόσες φορές στη ζωή σου έχεις δει πτωματοφάγα την ώρα του γεύματος;
'Η, εδώ που τα λέμε, πόσες φορές έχεις δει όρνια και μαυρόγυπες γενικώς... Να ανοίγουν τα φτερά, να αγγίζουν τα τρία μέτρα πλάτος, να επιβάλλονται το ένα στο άλλο χτυπώντας τα στέρνα τους... Αλαλος μένεις κι ευτυχώς, γιατί αλλιώς... κάνουν φτερά.
Λίγο πιο πάνω πέτρινα δέντρα σκεπάζονται από τα πεύκα τριγύρω. Απολιθωμένα για την ακρίβεια. Ακούγεται από τους επιστήμονες πως είναι κατάσπαρτη η περιοχή από δαύτα, μα άντε βρες τα. Και για δόντια καρχαρία και για οστά ζώων λέγεται πως έχουν βρεθεί μες στα πετρώματα, μα δεν έχουν εκτεθεί πουθενά.
Στη Λευκίμμη συγκεντρώνονται τα περισσότερα κι άμα πέσεις στους σωστούς ανθρώπους πέφτεις και στις σωστές διαδρομές. Μία από αυτές, ας πούμε, ξεκινά από τον ξενώνα «Απολιθωμένο δάσος» κι ένας από αυτούς τους ανθρώπους είναι ο ιδιοκτήτης του κ. Ζαχαρίας Μπουμπόπουλος που σε κατευθύνει. Ο πιο εντυπωσιακός κορμός πάντως βρίσκεται στο Φυλακτό. Ενα πέτρινο τέρας 25 μέτρων ξαπλωμένο φαρδύ πλατύ μέσα στο κλουβί του.
Ωδή στο μετάξι
«Θέλει αστέρι μου ατέλειωτα νυχτέρια να γίνει η κάμπια χρυσαλλίδα και μετάξι», τραγουδά ο Μάλαμας∙ το ξέρουν τούτο από πρώτο χέρι οι Σουφλιώτες. Από τα μέσα του 19ου αιώνα νυχτέρια μετράνε. Καλλιεργούν μουριές, εκτρέφουν μεταξοσκώληκες, υφαίνουν το μετάξι, το μεταποιούν. Σηροτροφεία και μεταξουργεία στα φόρτε τους για χρόνια. Πλούτος απερίγραπτος. Πρώτο σε παραγωγή στο βιλαέτι της Αδριανούπολης, όχι αστεία. Και εμπορικό αλισβερίσι με Μιλάνο και Λιόν.
Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα τουλάχιστον, που με τη συνθήκη της Λοζάνης πήρε τους μορεώνες... το ποτάμι. Χάθηκαν τα εδάφη, χάθηκαν οι καλλιέργειες, χάθηκε η παραγωγή, πάει κι ο κόσμος από το Σουφλί. Ολη η ανατολική πλευρά της Ελλάδας τσακίστηκε οικονομικά με το μοίρασμα των Μεγάλων Δυνάμεων, γνωστή η πληγή.
Τι έμεινε; Κουκουλόσπιτα, αρχοντόσπιτα, μπιτζεκλίκια. Να σκορπούν όλη την ατμόσφαιρα που φαντάζεσαι στο Σουφλί. Και λίγοι άνθρωποι που δεν το 'βαλαν κάτω κι άρχισαν, φτου κι απ' την αρχή, το ντάντεμα του μεταξοσκώληκα. Να τους δεις στις ασπρόμαυρες φωτογραφίες να τους ταΐζουν, να τους τακτοποιούν στις κρεβάτες, να μάθεις πώς όλοι οι κάτοικοι ήταν σούζα στις υπηρεσίες τους, ότι όλα τα σπίτια κτίζονταν βάσει των δικών τους αναγκών κι όχι των ανθρώπων κι ότι πολύ πολύ παλιά τους εκκόλαπταν οι κυράδες στον κόρφο τους, να μην πιστεύεις ούτε στα αυτιά ούτε στα μάτια σου.
Κατοικίδια τα περνάς. Μέχρι να φτάσεις στο στάδιο της απόπνιξης και να συνέλθεις. Χρυσάφι στα χέρια τους ήταν. Πού θα τα δεις και πού θα τα μάθεις όλα αυτά, θα μου πεις. Στα στενά ανηφορικά δρομάκια προς την Καρκατσιλιά (πάνω μαχαλάς). Στα καφενεία που πέφτουν στις συζητήσεις βαριά ονόματα: Αζαρία, Πάπο, Τζίβρε. Στα σπίτια με τους παλιούς αργαλειούς σε πρώτη ζήτηση. Στα περίφημα σουφλιώτικα κεντήματα και στις παλιές φορεσιές.
Στα σπίτια και στις εγκαταστάσεις που εμφανίζονται διαρκώς και σε κάνουν να τρίβεις τα μάτια σου, σαν το κουκουλόσπιτο Μπρίκα που έγινε ιστορικό μουσείο και σαν το εργοστάσιο Τζίβρε με το φουγάρο, το μεγαλύτερο κι εντυπωσιακότερο όλων, που αναστηλώθηκε πρόσφατα. Και στο αρχοντικό Κουρτίδη, βέβαια. Σ' αυτό οι οθόνες εκπέμπουν σε ασπρόμαυρο κι εκεί που νομίζεις πως όλα τα ξέρεις, να τα πάντα εύστοχα και ανθρωποκεντρικά ντοκιμαντέρ του Ομίλου Πειραιώς να σε πιάσουν αδιάβαστο.
Το Μουσείο Μετάξης που έχει δημιουργήσει σε ρίχνει στα βαθιά παρουσιάζοντας όλες τις φάσεις της προβιομηχανικής σηροτροφίας και μεταξουργίας. Κι ύστερα, άμα σε περιλάβει η Νίκη στο νεοκλασικό της Βασιλέως Γεωργίου, όπου στεγάζεται το Μουσείο Τέχνης Μεταξιού, μπορείς να είσαι βέβαιος πως δεν σου 'χει ξεφύγει τίποτα. Αγγλίδα είναι μα καλύτερα κι απ' τους ντόπιους τα ξέρει!
Η φημισμένη μεταξοοικογένεια Τσιακίρη έχει βαλθεί να ενώσει το χθες με το σήμερα εδώ. Εργαλεία, μηχανήματα, φωτογραφίες, συλλογές μεταξωτών, ακόμη και ζωντανούς μεταξοσκώληκες εκθέτει που μασουλάνε τα μορεόφυλλα αδιάφοροι για το μέλλον του σουφλιώτικου «χρυσού». Ελα όμως που οι σύγχρονοι πεισματάρηδες Σουφλιώτες μάχονται να το εξασφαλίσουν. Εξήντα χρόνια ιστορία κουβαλά ο οίκος Τσιακίρη. Από την εκτροφή μεταξοσκώληκα έως την επεξεργασία και την εμπορία μεταξωτών, μόνο χθεσινό δεν τον λες.
Στη μάχη κι η βιοτεχνία Μουχταρίδη, κι άλλοι ακόμη. Με τους καιρούς να δυσκολεύουν και πάλι Με την παραγωγή να πέφτει τρομακτικά, εκείνοι ανοίγουν τις πόρτες των σύγχρονων εγκαταστάσεών τους να μάθουν όλοι τη διαδικασία παραγωγής. Να γνωρίσουν από κοντά την πολύτιμη φυσική ίνα. Να καταλάβουν τη διαφορά από την τεχνητή, τουλάχιστον. Κι αν είναι και πιτσιρίκια; Τα στρώνουν κατευθείαν στη δουλειά!
Ανακαλύπτοντας τα Πομακοχώρια
Πορεία δυτική. Κι ερημική. Μέσα στο εθνικό πάρκο - αυτές είναι οι ομορφότερες διαδρομές στον νομό. Λόφοι, δάση, χωματόδρομοι. Χωριό ούτε για δείγμα. 'Η μάλλον για δείγμα μόνο η Κοτρωνιά, η Γιαννούλη και η Σιδηρώ. Παλιά ήταν κι άλλα. Για την Πεσσάνη λένε, τους Κατραντζήδες, χούφτες ερείπια τώρα κι ούτε. Μεγαλιθικοί τάφοι έχουν βρεθεί στην Κοτρωνιά, ένα πέτρινο γεφυράκι έχει η Πεσσάνη που άνετα διεκδικεί τον τίτλο του μικρότερου της Ελλάδας, ένα μεγάλο, εντυπωσιακό η Γιαννούλη κι ένα ακόμη μεγαλύτερο αλλά νεότερο η Σιδηρώ, δίπλα στη νέα γέφυρα.
Το χωριό Σιδηρώ έχει κι ένα μικρό τζαμί. Ισα για να μπεις στο κλίμα. Γιατί μόλις περάσεις τον κεντρικό Σαπών-Μεταξάδων εισέρχεσαι σε άλλο κόσμο. Δόξα στον Θεό ή στον Αλλάχ ή στον Αλή, η μπάρα δεν υπάρχει πια. Ξηλώθηκε πριν καμιά εικοσαριά χρόνια κι οι Πομάκοι ενσωματώθηκαν,
θεωρητικά τουλάχιστον. Γιατί τόσο κυνήγι που 'χουν φάει, είναι θαύμα πώς επιβίωσαν ως φύλο. Τι βίαιοι εκχριστιανισμοί από τους Βούλγαρους, τι διεκδίκηση από τους Τούρκους, τι απαξίωση από τους Ελληνες χριστιανούς...
Γι' αυτό εισβάλλεις δειλά στα Πομακοχώρια. Λίγο η αντιμετώπιση που είχαν, λίγο που δεν ξέρεις τι γλώσσα να μιλήσεις μια και το πομάκικο ιδίωμα είναι κανονικά σλαβικό αλλά διδάσκονται τα τουρκικά, λίγο από φόβο για τον πιθανό φόβο τους... Από το Μέγα Δέρειο ως το Μικράκιο και το Γονικό, καμιά εικοσαριά Πομακοχώρια ανασαίνουν στις πλαγιές της Ροδόπης, ενότητα ουσιαστικά με εκείνα του ομώνυμου νομού.
Αραβικές επιγραφές, τουρκόφωνα ονόματα, ταφικές πλάκες στολισμένες με τουρμπάνια στα νεκροταφεία.Σκεπασμένα με θερμοκήπια καπνά, μπαλιασμένα άχυρα, κότες που μπλέκονται στα πόδια σου. Ανάμεσά τους μεγαλιθικοί τάφοι τύπου ντολμέν, που χρονολογούνται στον 9ο π.Χ. αιώνα (λίγο έξω από τη Ρούσσα προς Μικρό Δέρειο) και βραχογραφίες από την Υστερη Εποχή του Χαλκού που απεικονίζουν ανθρώπινες μορφές, ερπετά, πουλιά και σύμβολα. Αυτές όμως δύσκολα θα τις εντοπίσεις μέσα στα δέντρα και τα εξαφανισμένα από τα βρύα βράχια, παρά την υπόδειξη της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας στη διασταύρωση Γονικού-Χίλια.
Οσο σημαντικά κι αν είναι, εδώ πάνω οι άνθρωποι σε νοιάζουν. Οι σκούφοι των αντρών, οι βράκες των κοριτσιών, οι πολύχρωμες μαντίλες των γυναικών, τα χαμόγελα που δεν περίμενες. Σαν αξιοθέατα τους κοιτάς. Οι ερωτήσεις φαίνονται στα μάτια σου. Κι αφού φαίνονται, όλες θα στις απαντήσει ο Ζεκί, ο φύλακας του μεγάλου τεκέ της Ρούσσας, του μοναδικού στην Ελλάδα που λειτουργεί ακόμη (μαζί με εκείνον των Φαρσάλων) και συγκαταλέγεται στους 4 πιο φημισμένους τόπους συγκέντρωσης των μπεκτασήδων.
Βγάζεις τα παπούτσια και περπατάς στα παχιά χαλιά και τα ξύλινα δάπεδα. Κοιτάς με σεβασμό τον τάφο του Σεγγήτ Αλή Σουλτάν, του ιδρυτή του τεκέ, καταλαβαίνεις την αξία της μαύρης πέτρας στο τζεμεβή (χώρος προσευχής) κι υπόσχεσαι να επιστρέψεις στη γιορτή του Αγίου Γεωργίου, στις 6 Μαῒου, που λένε πως είναι κοινή για αλεβίτες και χριστιανούς.
Ετσι λοιπόν μαθαίνεις πως όλοι ετούτοι οι άνθρωποι, ή οι περισσότεροι τελοσπάντων, είναι αλεβίτες του τάγματος των μπεκτασήδων. Πως στη μεγάλη γιορτή μαζεύονται όλοι και τρωγοπίνουν «σαν τα χριστιανικά πανηγύρια», πως οι «θρησκείες έχουν τόσα κοινά που είναι αστείο να υπάρχει μίσος και καχυποψία», πως «ο Θεός είναι ένας και όλοι σ' αυτόν προσευχόμαστε, όπως κι αν τον λένε». Τα 'ξερες, μα να τα ακούς εδώ έχει άλλη αξία. Ετσι είναι οι αλεβίτες... Ανεξίθρησκοι, ανεκτικοί, πέρα για πέρα ανοιχτόκαρδοι.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου