Σουρεαλιστικά, «σεληνιακά» τοπία δίπλα σε κατάφυτες κοιλάδες. Εκρηξη χρωμάτων στους κρατήρες και σκουρόχρωμες αμμουδιές. Γραφικά ορεινά χωριά που κρέμονται πάνω από την καλντέρα. Μαγευτικά δειλινά στο Μαντράκι, στη «σκιά» κάστρων και μοναστηριών. Οταν η πραγματικότητα ξεπερνά τη φαντασία, βρίσκεσαι στη Νίσυρο.....
Αν έρθει κάποτε η στιγμή που θα αισθανθείτε κορεσμένοι από τις ομορφιές αυτής της μικρής χώρας, όταν θα νομίζετε ότι τα έχετε δει όλα, τότε θα υπάρχει πάντα η Νίσυρος για να αναθεωρήσετε.
Είναι τόσο μεγάλη η εντύπωση που μου έκανε, τόσο δυνατές οι συγκινήσεις που μου χάρισε, που φοβάμαι ότι με τη δαμόκλειο σπάθη των 2.200 λέξεων να κρεμιέται πάνω από το κεφάλι μου, πολλά και σημαντικά θα μείνουν απέξω.
Γι' αυτό αποφάσισα να ξεκινήσω αυτή την καταγραφή ανάποδα, από το «εν κατακλείδι».
Η Νίσυρος, λοιπόν, είναι ένα πολύ ιδιαίτερο νησί, δεν είναι για όλους και κατά κάποιον τρόπο επιλέγει τους επισκέπτες της.
Δεν «σηκώνει» κοσμικούς και «celebrities», δεν της ταιριάζουν αυτοί που αναζητούν τη χλιδή και τις πολυτέλειες. Το νησί, με ένα αδιευκρίνιστο τρόπο, έχει έναν αέρα καλλιτεχνικό, λίγο «κουλτουριάρικο», αλλά καθόλου «μπλαζέ» και ακατάδεκτο.
Στη Νίσυρο δεν πηγαίνεις για να σε δουν, δεν νιώθεις σε καμιά στιγμή την ανάγκη να βάλεις τα «καλά» ρούχα σου για να βγεις τσάρκα στο Μαντρακίου και κανένας δεν θα δώσει σημασία στο αυτοκίνητο σου.
Οι ντόπιοι είναι ζεστοί, χαμογελαστοί και φιλόξενοι. Η συναναστροφή μαζί τους είναι πραγματική απόλαυση.
Εχουν ένα ιδιαίτερο ταλέντο στο να αφηγούνται ιστορίες, να αναμειγνύουν το ψέμα με την αλήθεια, τη φαντασία με την πραγματικότητα, με τόσο περίτεχνο τρόπο, ώστε δεν ξέρεις πού τελειώνει το ένα και πού αρχίζει το άλλο.
Ζώντας δίπλα σε ένα τόσο συγκλονιστικό, ασύλληπτο τοπίο είναι λογικό να ταξιδεύει αχαλίνωτη η φαντασία τους σε διαφορετικές ατραπούς, σε σχέση με εμάς που μεγαλώσαμε δίπλα σε «φυσιολογικά» βουναλάκια, κάμπους και παραλίες ή δίπλα σε καταθλιπτικά τείχη από οπλισμένο σκυρόδεμα.
Πρωινή γνωριμία
Το πλοίο ήταν προγραμματισμένο να φτάσει στο λιμάνι της Νισύρου στις 7 το πρωί, αλλά εγώ είχα πάρει θέσει στο ανοιχτό κατάστρωμα αρκετά νωρίτερα και δικαιώθηκα για την επιλογή μου.
Περνώντας δίπλα από το νησάκι Γυαλί, που διοικητικά ανήκει στη Νίσυρο, βλέποντας το «εξωγήινο» τοπίο των ορυχείων ελαφρόπετρας, πήρα μια πρώτη ιδέα για τις «σουρεαλιστικές» εικόνες που με περίμεναν. Λίγα λεπτά αργότερα, είδα το Μανδράκι, τη Νισυριώτικη «Χώρα», να ακτινοβολεί, λουσμένη από το ζεστό πρωινό φως.
Ηταν πολύ πιο όμορφη απ' ό,τι την περίμενα. Ναι, το ηφαίστειο είναι κάτι το μοναδικό, και δικαιολογημένα βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής, αδικείται όμως το υπόλοιπο νησί. Και τι δεν έχει να προσφέρει; Πανέμορφους παραδοσιακούς οικισμούς, παραθαλάσσιους και ορεινούς. Αρχαία και μεσαιωνικά κάστρα, δεκάδες μοναστήρια και ερημικά ξωκλήσια, ιαματικά λουτρά και υπέροχες παραλίες.
Ηταν εκείνη τη στιγμή, πάνω στο κατάστρωμα, που προσπαθώντας να αποκαταστήσω εν μέρει την «αδικία», αποφάσισα ότι τις δύο πρώτες μέρες δεν θα πατούσα το πόδι μου στο ηφαίστειο, αλλά θα τις αφιέρωνα στο υπόλοιπο νησί. Αλλωστε, καλό είναι να αφήνεις το καλύτερο για το τέλος!
Περπατώντας στο Μανδράκι
Το Μανδράκι είναι ένας παραδοσιακός αιγαιοπελαγίτικος οικισμός, παραδομένος στην κυριαρχία του λευκού. Σε ένα βράχο που υψώνεται περίπου 40 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, ορθώνεται σαν μικρό «Μετέωρο» το μοναστήρι της Παναγίας της Σπηλιανής.
Περιβάλλεται από τα τείχη μεσαιωνικού κάστρου που ίδρυσαν οι Ιωαννίτες ιππότες στις αρχές του 14ου αιώνα.
Το μοναστήρι, που ιδρύθηκε στις αρχές του 17ου πήρε αυτό το όνομα από το γεγονός ότι το καθολικό του βρίσκεται μέσα σε σπηλιά.
Αποτελεί το θρησκευτικό κέντρο του νησιού και ένα από τα πιο σημαντικά της Δωδεκανήσου, όπου πραγματοποιείται μεγάλο πανηγύρι τον Δεκαπενταύγουστο.
Από τις 6 Αυγούστου, εννέα μέρες πριν από τη μεγάλη γιορτή, γυναίκες από τη Νίσυρο αλλά και άλλα νησιά, οι λεγόμενες «Νιαμερίτισσες», συγκεντρώνονται στο ναό της Σπηλιανής και επί εννέα μέρες κάνουν 300 μετάνοιες την ημέρα, ψέλνουν το Μοιρολόι της Μεγαλόχαρης και προσεύχονται.
Από το μοναστήρι, απόλαυσα την πανοραμική θέα του Μαντρακιού, ενώ ανεβαίνοντας στην ταράτσα, μπόρεσα να δω στην πίσω μεριά του βράχου την περίφημη παραλία «Χοχλάκοι», με τους χαρακτηριστικούς ηφαιστειογενείς βράχους και τα μαύρα βότσαλα
Η βόλτα μου στα στενά σοκάκια του Μαντρακιού έκρυβε πολλές εκπλήξεις. Λιτά, αλλά όμορφα σπιτάκια, μικρές, αλλά φροντισμένες αυλές και δεκάδες περίτεχνα βοτσαλωτά με περίμεναν σε κάθε στροφή. Ακολούθησε η Παναγία η Ποταμίτισσα, η Μητρόπολη της Νισύρου, αλλά και δυο μικρά εκκλησάκια στην περιοχή Λίμνες, «κρυμμένα» σε ένα κοίλωμα του εδάφους αρκετά κάτω από το επίπεδο των γειτονικών σπιτιών.
Και βέβαια η πλατεία της Ηλικιωμένης, το κέντρο της κοινωνικής ζωής, που λέγεται ότι ονομάστηκε έτσι γιατί παλιότερα μόνο οι ηλικιωμένοι του χωριού επιτρεπόταν να την επισκεφθούν και να απολαύσουν τον ίσκιο των φίκων που τη σκεπάζουν.
Εφτασα στον παραλιακό δρόμο στη γειτονιά Λευκαντί (ή Λευκαντιό) εκεί όπου βρίσκονται τα καφέ και οι ταβέρνες του χωριού.
Σκόπευα να συνεχίσω τον περίπατο, αλλά δεν αρκεί να είναι το πνεύμα πρόθυμο πρέπει και η σαρξ να είναι δυνατή, γι' αυτό αποφάσισα να σταματήσω για «ανεφοδιασμό».
Μετά από ένα εξαιρετικό γεύμα, κάθισα στο πεζούλι για να απολαύσω το υπέροχο θέαμα του ήλιου που βυθιζόταν πίσω από την Κω και έβαφε πορτοκαλί τα κύματα που έσκαγαν στα περίεργα ηφαιστειογενή βράχια.
Στα λουτρά
Δεύτερη μέρα στο νησί. Πρώτος μου σταθμός εκείνη τη μέρα το επιβλητικό Παλαιόκαστρο.
Λίγο νοτιότερα από το Μανδράκι, πάνω σε ένα λόφο, βρίσκεται αυτή η Ακρόπολη της αρχαίας πόλης, που κατασκευάστηκε μεταξύ 6ου και 4ου αιώνα π.Χ. και διατηρείται σε εξαιρετική κατάσταση.
Πρόκειται για ένα από τα θαύματα της αρχαίας μηχανικής, που εντυπωσιάζει ακόμα και σήμερα με τον όγκο του και εγείρει ερωτήματα για τον τρόπο που κατασκευάστηκε.
Επιστρέφοντας στον παραλιακό δρόμο, πήρα κατεύθυνση ανατολικά, πέρασα από τα Δημόσια Λουτρά, άφησα πίσω μου την Ασπρη Παραλία και έφτασα στο γραφικό ψαροχώρι Πάλοι, με τη μικρή όμορφη παραλία και τις εξαιρετικές ταβέρνες.
Λίγο μετά τους Πάλους συνάντησα ένα τεράστιο κτιριακό συγκρότημα, όπου στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, λειτουργούσαν τα περίφημα «Λουτρά του Παντελίδη», ένα υπερπολυτελές για την εποχή του «spa», που διέθετε εκτός από τα λουτρά, βιβλιοθήκη, θέατρο, σφαιριστήριο και καζίνο! Δυστυχώς, από το 1930 έπαψε να λειτουργεί.
Λίγα μέτρα πάνω από το δρόμο, απέναντι από τα λουτρά Παντελίδη, βρίσκεται το εκκλησάκι της Παναγίας Θερμιανής, σφηνωμένο μέσα σε ένα βράχο, δίπλα από μια σπηλιά με θερμή πηγή, κάτω από το μισογκρεμισμένο θόλο των Ρωμαϊκών Λουτρών.
Αρχαία επιγραφή αποδεικνύει ότι στο συγκεκριμένο σημείο υπήρχαν λουτρά πριν από τη Ρωμαϊκή εποχή και συγκεκριμένα από την εποχή του «Πατέρα της Ιατρικής», του Ιπποκράτη.
Η μέρα μου έκλεισε με μια σύντομη επίσκεψη στον Εμπορειό. Περπατώντας στο ορεινό, μεσαιωνικό χωριό, περνώντας από «Το μπαλκόνι του Εμπορειού» και ανηφορίζοντας προς το κάστρο της Παντονίκης και την εκκλησία του Ταξιάρχη στο ψηλότερο σημείο, με συνόδευε η μυρωδιά του θειαφιού, αλλά κρατήθηκα και δεν κοίταξα προς τα αριστερά μου, προς την κοιλάδα που οι ντόπιοι ονομάζουν Λακκί. Δεν ήθελα να μου χαλάσω την έκπληξη...
Η ανάσα του Πολυβώτη
Τρίτη μέρα στο νησί. Ξανανέβηκα στον Εμπορειό, ξαναέκανα σχεδόν τα ίδια βήματα μέσα στο χωριό που κάποτε γνώρισε μεγάλη άνθηση, αλλά σήμερα «φιλοξενεί» μόλις 25 ψυχές. Περπάτησα δίπλα στα πέτρινα αρχοντικά που ρήμαξαν στο πέρασμα του χρόνου. Ανεβαίνοντας για άλλη μια φορά στον Ταξιάρχη, ο νοτιάς κάνει πιο έντονη τη βαριά μυρωδιά που βγαίνει από τα έγκατα της Γης και τότε για πρώτη φορά στρέφομαι και κοιτάζω προς τα αριστερά μου.
Στα πόδια μου απλώνεται το Λακκί, η κατάφυτη κοιλάδα που διακόπτεται απότομα και μετατρέπεται σε ένα σεληνιακό τοπίο, σαν ένα αόρατο χέρι να τράβηξε μια γραμμή και να ξερίζωσε τα πάντα από εκεί και πέρα.
Βλέποντας τις βουνοκορφές που περιβάλλουν την καλντέρα, υποψιάζομαι αυτό που μου επιβεβαιώνουν οι σημειώσεις μου. Ολόκληρη η Νίσυρος είναι στην ουσία ο κώνος ενός ηφαιστείου, που έχει τις «ρίζες» του στον βυθό της θάλασσας.
Ξεδιπλώνω τα χαρτιά μου και διαβάζω. Η Νίσυρος κάποτε δεν υπήρχε, αναδύθηκε κάποια στιγμή σαν άλλη Αφροδίτη μέσα από τη θάλασσα. Κάποτε, υπήρχε μόνο ένα υποθαλάσσιο ηφαίστειο, που μέσα από αλλεπάλληλες εκρήξεις, ψήλωνε συνεχώς. Του πήρε, λένε, γύρω στις 150.000 χρόνια, αλλά τα κατάφερε και κάποια στιγμή ξεμύτισε πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.
Ο άνθρωπος, ό,τι δεν μπορεί να εξηγήσει το ανάγει στη σφαίρα του θεϊκού ή του μύθου. Ισως, αυτά τα δύο να συμπίπτουν. Σύμφωνα με τη Μυθολογία η Νίσυρος είναι αποτέλεσμα της Γιγαντομαχίας. Κατά τη διάρκεια της μάχης των Γιγάντων με τους θεούς του Ολύμπου, ο Ποσειδώνας καταδίωκε το Γίγαντα Πολυβώτη. Τον πρόφτασε κάπου κοντά στην Κω, απέσπασε με την τρίαινά του ένα βραχώδες κομμάτι κωακής γης από το ακρωτήριο Χελώνα και το εκσφενδόνισε εναντίον του γίγαντα καταπλακώνοντας τον!
Αυτός ο βράχος είναι η Νίσυρος και οι ατμοί από θειάφι που βγαίνουν από τη Γη, είναι τα δύσοσμα χνώτα του Πολυβώτη. Καμιά φορά, έρχεται να τον βοηθήσει ένας άλλος Γίγαντας, που προσπαθεί να σηκώσει το βράχο από το στήθος του. Ξέρετε πώς λέγεται αυτός ο Γίγαντας; Εγκέλαδος!
Σε ποιον πλανήτη βρίσκομαι;
Ο δρόμος άρχισε κάποια στιγμή να κατηφορίζει περνώντας από το πιο εύφορο κομμάτι του νησιού για να με βγάλει ξαφνικά και απότομα σε ένα μέρος άγονο, «φαλακρό», ένα μέρος μοναδικό όχι μόνο για τα δεδομένα της Ελλάδας, αλλά της Ευρώπης ολόκληρης.
Η θέα από τον Εμπορειό ήταν εντυπωσιακή, αλλά μπροστά στις συγκλονιστικές εικόνες που έβλεπα τώρα, ήταν απλώς ένα άνοστο ορεκτικό! Πραγματικά, δε βρίσκω λόγια να το περιγράψω! Οι εικόνες δεν είναι από τον κόσμο τούτο! Αναρωτιέσαι αν όντως βρίσκεσαι στον πλανήτη Γη, τρίτη «πέτρα» από τον Ηλιο!
Στάθηκα στο χείλος του κρατήρα. Μόνο από κοντά συνειδητοποιείς το μέγεθος του. Εχει ελλειπτικό σχήμα, με το μεγάλο του άξονα να φτάνει τα 330 μέτρα και το μικρό τα 260 μέτρα. Είναι σχετικά νέος, η ηλικία του υπολογίζεται γύρω στα 3.000-4.000 χρόνια.
Πίσω μου είχαν αρχίσει να καταφθάνουν τα λεωφορεία με τους τουρίστες που φέρνουν τα ημερόπλοια από την Κω. Εμεινα εκεί να τους χαζεύω, να κατεβαίνουν από το φυσικό μονοπάτι στην καρδιά του κρατήρα, να διασκορπίζονται και να φαίνονται όλο και πιο μικροσκοπικοί.
Οταν οι επισκέπτες επέστρεψαν στα λεωφορεία τους και απομακρύνθηκαν, τότε κατέβηκα στον κρατήρα. Η ζέστη ήταν ανυπόφορη και η ανάσα του ηφαιστείου πολύ βαριά! Τα παπούτσια μου βούλιαζαν ελαφρά σε μια πούδρα από τέφρα.
Τρύπες στο έδαφος οδηγούν στα έγκατα της Γης. Σε κάποιες από αυτές, κοχλάζουσα λάσπη. Από τις «ξεφυσήτρες» (ή «ατμίδες») ξεπηδούσαν καπνοί από θείο, που πότιζαν την ατμόσφαιρα με την αποφορά του κλούβιου αβγού.
Και γύρω μου ένα υπερθέαμα, μια πανδαισία χρωμάτων, με κυρίαρχο το κίτρινο του θείου, αλλά και κόκκινο και πράσινο και μοβ! Ο φωτοφράκτης της κάμερας, δούλεψε υπερωρίες!
Μια φορά δεν είναι αρκετή
Τέταρτη μέρα. Θα ξαναπήγαινα στο ηφαίστειο, αλλά πρώτα θα επισκεπτόμουν τον άλλο ορεινό οικισμό του νησιού, τα Νικιά.
Λοξοδρόμησα λίγο, για να ανέβω στον Προφήτη Ηλία (των Νικιών, όχι του Μαντρακιού!), απ' όπου απόλαυσα την ωραιότερη πανοραμική θέα του ηφαιστείου, αλλά ταυτόχρονα συνειδητοποίησα, ότι τα Νικιά κυριολεκτικά κρέμονται πάνω από την καλντέρα!
Στο χωριό, κατευθύνθηκα μεμιάς στην Πόρτα, την περίφημη και πολυβραβευμένη πλατεία του χωριού, με το πανέμορφο βοτσαλωτό και την εντυπωσιακή εκκλησία των Εισοδείων της Θεοτόκου, σε «στρατηγικό» σημείο. Κάποτε το χωριό είχε πάνω από 500 κατοίκους, σήμερα έχει μερικές δεκάδες. Ξενητεύθηκαν όλοι στις Αμερικές και τις Αυστραλίες.
Στο καφενεδάκι της πλατείας, έπιασα κουβέντα με τον κ. Ευριπίδη, ετών 90, που μου αφηγήθηκε την ιστορία της ζωής του, μια ιστορία που με μικρές παραλλαγές θα μπορούσε να είναι η ιστορία πολλών Νισύριων. «Το '62 με έβγαλε το πλοίο «Ολυμπία» στο Νιου Γιόρκι, και από εκεί έστειλα κατ' ευθείαν και τα δύο μου παιδιά στο πανεπιστήμιο, με ντοκτορά και τα δυο!
»Εδώ ήμουν οικοδόμος, είχα και καφενείο, αλλά εκεί μη ξέροντας τη γλώσσα, άρχισα λαντζέρης. Ολες τις δουλειές τις έκανα, εκτός από κλέφτης ». Σταματάει για λίγο, το μυαλό του πάει στα παιδιά και τα εγγόνια του που είναι μόνιμα στην Αμερική και με βουρκωμένα μάτια μου λέει: «Τι να το κάνεις, άμα έχεις δυο πατρίδες, είναι σκέτη δυστυχία!».
Εκείνη τη στιγμή πρόβαλε στην πλατεία ένα ζευγάρι μεταξύ 40 και 50 ετών, πρόβαλε στην πλατεία, φωνάζοντας «Τι ωραίο που είναι το χωριό μας!». Ηταν «Αυστραλέζοι» που είχαν 20 χρόνια να πατήσουν πόδι στα Νικιά. Μετά λίγα δευτερόλεπτα αμηχανίας, αναγνωρίστηκαν από τους υπόλοιπους της πλατείας και έτρεξαν να αγκαλιαστούν με πνιχτά δάκρυα και φωναχτά γέλια.
Αφησα πίσω μου τα Νικιά και ξανακατέβηκα στο ηφαίστειο. Αυτή τη φορά κινήθηκα προς την περιοχή Λόφοι, όπου είναι συγκεντρωμένοι αρκετοί μικρότεροι κρατήρες. Εδώ δεν εντυπωσιάζει το μέγεθος (αν και ένας από τους κρατήρες, ο Μεγάλος Πολυβώτης, είναι πραγματικά μεγάλος) όσο τα χρώματα, που είναι ακόμα πιο εντυπωσιακά από αυτά του Στέφανου.
Η δομή των ηφαιστειακών πετρωμάτων είναι άμορφο γυαλί και ορυκτοί κρύσταλλοι, οι οποίοι ανάλογα με το χρόνο ψύξης τους και τη διαφορετική σύσταση και ποσόστωση των χημικών στοιχείων παίρνουν διαφορετικά χρώματα δημιουργώντας μια οπτική πανδαισία.
Το πιο εντυπωσιακό, όμως, είναι το γεγονός ότι κάποιοι από τους μικρότερους κρατήρες, εδώ στους Λόφους, δημιουργήθηκαν ύστερα από μικρές εκρήξεις, μεταξύ 1871 και 1887. Σαν να λέμε, «χθες»! Κατηφόρισα προς τον Στέφανο, έναν από τους μεγαλύτερους και καλύτερα διατηρημένους υδροθερμικούς κρατήρες στον κόσμο. Ρίχνοντας μια τελευταία ματιά σε αυτό το ανοιχτό γεωλογικό πάρκο, μου ήρθε μια ιδέα!
Αντί επιλόγου
Δεν είχα προγραμματίσει καλά το ταξίδι. Ευτυχώς! Ηταν αρχές Ιουνίου, τα δρομολόγια των πλοίων ήταν ακόμα αραιά και αναγκάστηκα να παραμείνω στη Νίσυρο, δύο μέρες παραπάνω από το προβλεπόμενο.
Εκανα τις βουτιές μου στις Λυές και την Παχειά Αμμο, τις δυο πιο όμορφες παραλίες του νησιού, ξύπνησα πρωί- πρωί για να πάρω το καραβάκι με τους εργάτες για το Γυαλί, και απόλαυσα μια υπέροχη συναυλία της Γεωργίας Νταγάκη. Κυρίως όμως, μου δόθηκε η δυνατότητα να πραγματοποιήσω την ιδέα που μου είχε καρφωθεί.
Τα δύο τελευταία βράδια, κατέβηκα μόνος, μέσα στην νύχτα, στην καρδιά του ηφαιστείου και έμεινα εκεί 2-3 ώρες κάθε φορά, προσπαθώντας να δω με τα μάτια μου και μέσα από τον φωτογραφικό φακό, τον κρατήρα λίγο «διαφορετικά». Οταν ανέτειλε το φεγγάρι, το ούτως ή άλλως συγκλονιστικό τοπίο, πήρε μια απόκοσμη διάσταση.
Μέσα στην απόλυτη ησυχία, το μόνο που ακουγόταν ήταν ένα ελαφρύ, ανεπαίσθητο «γουργουρητό» κάτω από τα πόδια μου. Με τύλιγαν καπνοί, και ένιωθα σαν να βρίσκομαι σε έναν αφιλόξενο, αλλά γοητευτικό πλανήτη.
Αυτή η, σχεδόν, μεταφυσική εμπειρία θα έχει πάντα περίοπτη θέση στο άλμπουμ των αναμνήσεών μου. Είναι μια εμπειρία που με σημάδεψε ανεξίτηλα και θα την αφηγούμαι στα παιδιά και τα εγγόνια μου όσα χρόνια κι αν περάσουν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου