Αναγέννηση οργάνων επί τόπου!

Ας υποθέσουμε ότι βρισκόμαστε στην κουζίνα και πρέπει να φτιάξουμε μια συνταγή. Εχουμε στα χέρια μας πολύπλοκες οδηγίες και ξέρουμε, σύμφωνα με τις προηγούμενες δοκιμές, ότι το αποτέλεσμα δεν θα είναι η σίγουρη επιτυχία. Σπάμε το κεφάλι μας και βλέπουμε ότι απλοποιώντας αυτές τις οδηγίες – με λιγότερα υλικά και αλλαγή των συνθηκών, όπως η θερμοκρασία στον φούρνο για παράδειγμα – πετυχαίνουμε ένα αναπάντεχα καλό, καλύτερο σίγουρα από πριν, αποτέλεσμα. Οχι, δεν θα σας μιλήσουμε για μαγειρική, αλλά για... αναγέννηση ιστών και οργάνων. Απλώς αυτό ακριβώς το παράδειγμα χρησιμοποίησε στη συνέντευξη που μας παραχώρησε, και στην οποία αναφέρονται για πρώτη φορά παγκοσμίως σημαντικές ειδήσεις, ένας επιστήμονας που βρίσκεται στο επίκεντρο της δημοσιότητας τις τελευταίες ημέρες: πρόκειται για τον καθηγητή του Χάρβαρντ Τσαρλς Βακάντι ο οποίος είναι μαζί με την ομάδα του ο «πατέρας» των κυττάρων STAP, κυττάρων όχι απλώς πολυδύναμων αλλά ολοδύναμων, τα οποία δημιουργούνται με βάση μια απλούστατη συνταγή, την υποβολή τους σε συνθήκες στρες και εκτιμάται ότι θα αλλάξουν το τοπίο σε ό,τι αφορά την «επιδιόρθωση» ιστών και οργάνων. Ο καθηγητής Βακάντι μιλάει για πολλά και ενδιαφέροντα και μεταξύ άλλων δηλώνει 95% σίγουρος ότι έχει στα χέρια του ανθρώπινα κύτταρα STAP τα οποία θα περάσουν σύντομα σε δοκιμές σε ασθενείς. Αναφέρει επίσης ότι είναι σε θέση ρυθμίζοντας τα επίπεδα στρες στα οποία υποβάλλει τα ενήλικα κύτταρα για να τα επαναπρογραμματίσει να ορίσει τη μοίρα τους ώστε να είναι έτοιμα για έγχυση ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε ασθενούς. Διαβάστε αυτή τη συνέντευξη που μας αφορά όλους.

Ο Τσαρλς Βακάντι είναι από τους πιο περιζήτητους επιστήμονες παγκοσμίως το τελευταίο διάστημα

Ενα είναι σίγουρο: ο επιστήμονας που δέχθηκε να μας μιλήσει για αυτό το άρθρο είναι περιζήτητος παγκοσμίως το τελευταίο διάστημα - τόσο για καλό όσο και για κακό. Ας ξεκινήσουμε με τα καλά: ο Τσαρλς Βακάντι, περί ου ο λόγος, καθηγητής του Πανεπιστημίου Χάρβαντ και διευθυντής του Τμήματος Αναισθησιολογίας στο Νοσοκομείο Brigham and Women's στη Βοστώνη, τράβηξε, μαζί με τους συνεργάτες του από το Κέντρο Αναπτυξιακής Βιολογίας RIKEN στην Ιαπωνία, όλα τα φώτα της δημοσιότητας επάνω του ήδη από τα τέλη του περασμένου μήνα όταν με δημοσίευση δύο άρθρων στην έγκριτη επιθεώρηση «Nature» η ομάδα ανακοίνωσε ότι επέτυχε να δημιουργήσει πολυδύναμα κύτταρα ποντικού ικανά να μετατραπούν σε πλήθος διαφορετικών ιστών ακολουθώντας μια αναπάντεχη ως σήμερα, απλούστατη «συνταγή». Μία εβδομάδα αργότερα ο καθηγητής Βακάντι έδωσε στο περιοδικό «New Scientist» μια εικόνα η οποία μαρτυρεί ότι επετεύχθη η δημιουργία τέτοιων κυττάρων, των αποκαλούμενων STAP (Stimulus-triggered acquisition of pluripotency), και στον άνθρωπο, γεγονός που, αν ισχύει, αναμένεται να αλλάξει άρδην το τοπίο της αναγεννητικής ιατρικής.

Ουδέν καλόν όμως αμιγές... κακού. Μέσα στην εβδομάδα που μας πέρασε επιστημονικά blogs και κάποιοι ανεξάρτητοι ειδικοί κατηγόρησαν την ερευνητική ομάδα για παραποίηση εικόνων των μελετών, με αποτέλεσμα να ξεκινήσει έρευνα σχετικά με το ζήτημα. «Το Βήμα» μίλησε με τον δρα Βακάντι για όλα: τα καλά, τα κακά και όσα εκείνος πιστεύει ότι θα «γεννήσει» στο μέλλον η καθ' όλα, όπως υποστηρίζει, ακριβής μελέτη του. Ακόμη και αν - για καλό και για κακό - εκφράζονται κάποιες επιφυλάξεις σχετικά με το επίτευγμα της ομάδας του, το δεύτερο σίγουρο γεγονός είναι ότι, όπως θα διαβάσετε, τα όσα έχει να πει ο καθηγητής του Χάρβαρντ είναι άκρως ενδιαφέροντα.

Πώς το στρες αναγεννά

Η Χαρούκο Ομποκάτα του Κέντρου Αναπτυξιακής Βιολογίας RIKEN στην Ιαπωνία ήταν υπεύθυνη για όλα τα κυτταρικά πειράματα και πρώτη συγγραφέας των διάσημων πλέον άρθρων στο «Nature» - τώρα κατηγορείται από ορισμένους για παραποίηση εικόνων στα άρθρα.ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ REUTERS

Ποιο θα μπορούσε να είναι το «σλόγκαν» πίσω από τα κύτταρα STAP; «Γρήγορα ναι, πρόχειρα όχι» ή «δεν θέλει κόπο, θέλει τρόπο». Διότι η αλήθεια είναι ότι, σύμφωνα με τα δύο άρθρα του «Nature», τα κύτταρα δημιουργήθηκαν πολύ γρήγορα και πολύ απλά. Ιδού πώς: η συνεργάτις του καθηγητή Βακάντι Χαρούκο Ομποκάτα, μια νεαρή βιολόγος στο RIKEN η οποία διεξήγαγε όλα τα σχετικά κυτταρικά πειράματα και ήταν η πρώτη συγγραφέας των μελετών, ανακάλυψε κατά τύχη μέσα στο εργαστήριο ότι όταν ενήλικα κύτταρα διαφόρων ειδών - όπως της καρδιάς, του πνεύμονα, του δέρματος ή του αίματος - υποβάλλονταν σε συνθήκες στρες γυρνούσαν πίσω το ρολόι του χρόνου και μεταβάλλονταν σε κύτταρα όχι απλώς πολυδύναμα αλλά... ολοδύναμα, με τις ιδιότητες που διαθέτουν τα εμβρυϊκά βλαστικά κύτταρα και μάλιστα κατά τις πρώτες ημέρες της εμβρυϊκής ανάπτυξης (όταν το έμβρυο βρίσκεται στο στάδιο των 5-7 ημερών, στο στάδιο δηλαδή της βλαστοκύστης).

Με τον όρο στρες εννοούμε ότι τα κύτταρα... καταταλαιπωρήθηκαν. Εκτέθηκαν σε διαφορετικές δύσκολες συνθήκες όπως ο τραυματισμός, τα χαμηλά επίπεδα οξυγόνου, οι υψηλές θερμοκρασίες ή ένα όξινο διάλυμα. Οπως φάνηκε, τα καλύτερα αποτελέσματα εξήχθησαν μετά το «μπάνιο» κυττάρων του αίματος, και συγκεκριμένα λευκών αιμοσφαιρίων, στο οξύ επί μισή ώρα. Τα εμβαπτισμένα στο οξύ κύτταρα γρήγορα επαναπρογραμματίστηκαν λαμβάνοντας άκρως πολυδύναμες ιδιότητες. Κατάφεραν μάλιστα στη συνέχεια να διαφοροποιηθούν σε διαφορετικούς τύπους κυττάρων και ιστών, ανάλογα με τις συνθήκες στις οποίες εξετίθεντο κάθε φορά.

Γιατί η μέθοδος υπερτερεί των iPS

Ηταν η πρώτη φορά που ο επαναπρογραμματισμός των ενηλίκων κυττάρων επετεύχθη χωρίς γονιδιακή παρέμβαση. Μέχρι πρότινος o μόνος τρόπος για να αποφευχθεί η χρήση εμβρύων για τη λήψη κυττάρων με τις ιδιότητες των εμβρυϊκών βλαστικών ήταν η μέθοδος που αποκαλείται συχνά «μέθοδος Γιαμανάκα» (από τον «πατέρα» της Σίνγια Γιαμανάκα, ο οποίος μάλιστα έλαβε και Νομπέλ Ιατρικής για αυτήν το 2012). Η συγκεκριμένη μέθοδος που γέννησε από το 2006 τα αποκαλούμενα κύτταρα iPS (induced pluripotent stem cells) απαιτεί τη χρήση γονιδιακών παραγόντων για τον επαναπρογραμματισμό των ενηλίκων κυττάρων. Παρότι άνοιξε ομολογουμένως ένα νέο κεφάλαιο στο πεδίο των βλαστικών κυττάρων, συνδέεται με μειονεκτήματα, σύμφωνα με τους ειδικούς: ο επαναπρογραμματισμός διαρκεί πολύ -απαιτούνται τουλάχιστον 30 ημέρες -, ενώ παράλληλα δίνει πολύ «φτωχά» αποτελέσματα - μόλις το 1% των ενηλίκων κυττάρων μετατρέπονται σε iPS. Παράλληλα η γενετική παρέμβαση στα κύτταρα δημιουργεί φόβους σχετικά με τη χρήση τους σε ανθρώπους. Την ίδια στιγμή η ομάδα του δρος Βακάντι υποστηρίζει ότι με τη δική της «όξινη» μέθοδο το 30% των ενηλίκων κυττάρων μετατρέπονται σε STAP - και αυτό χωρίς τον φόβο της γονιδιακής παρέμβασης.

Τα καλά του... κίτρινου Τύπου!

Πώς όμως φθάσαμε σε αυτή την ανακάλυψη που ίσως μια ημέρα αλλάξει το μέλλον της Ιατρικής και μαζί της εκείνο εκατομμυρίων ασθενών με διαφορετικές νόσους; Ο δρόμος ήταν μακρός και σε μεγάλο βαθμό... τυχαίος, λέει ο καθηγητής Βακάντι στο «Βήμα».«Δουλεύω στο πεδίο της μηχανικής ιστών εδώ και 25 χρόνια - δημιούργησα μαζί με την ομάδα μου και τον αδελφό μου Τζόζεφ το γνωστό πλέον "ποντίκι Βακάντι" - ή earmouse, όπως ονομάστηκε, καθώς στη ράχη του έφερε ένα αφτί, για την ακρίβεια μια δομή από χόνδρο με σχήμα αφτιού η οποία είχε εμφυτευθεί κάτω από το δέρμα ποντικού. Στόχος της πρωτοποριακής για την εποχή εκείνη δουλειάς ήταν η προαγωγή του πεδίου της μηχανικής ιστών. Ωστόσο, λίγα χρόνια αργότερα πήγα για παρουσίαση στο Λονδίνο και μια συγκεκριμένη "κίτρινη" εφημερίδα έγραψε τα χειρότερα για την έρευνά μου υποστηρίζοντας ότι είναι απαράδεκτη και ότι γεννά τέρατα. Και όλα αυτά με τίτλο "Ο Βακάντι θέλει να θεραπεύσει τον Σούπερμαν", δηλαδή τον Κρίστοφερ Ριβ, ο οποίος, ως γνωστόν, είχε καθηλωθεί σε αναπηρικό αμαξίδιο λόγω τετραπληγίας μετά την πτώση του από άλογο. Ηταν κάτι που δεν είχα πει ποτέ στην παρουσίασή μου. Γύρισα πίσω στη Βοστώνη και κοιτούσα τον τίτλο αυτόν με τον αδελφό μου και τους φίλους μου και γελούσαμε. Και τότε σκέφτηκα ότι... αυτή δεν είναι κακή ιδέα. Ενας κακός δημοσιογράφος μου έδωσε λοιπόν μια καλή ιδέα».

«Τα κύτταρα υπάρχουν. Ψάξε, βρες τα!»

Ετσι ξεκίνησε με... δημοσιογραφική (έστω και όχι την πιο δεοντολογική) αφορμή η μακρά ενασχόληση του δρος Βακάντι με τους τραυματισμούς του νωτιαίου μυελού, οι οποίοι, όπως ο ίδιος λέει, είναι ένα μείζον πρόβλημα υγείας. «Από την αρχή κατάλαβα ότι για να αντιμετωπιστούν οι τραυματισμοί του νωτιαίου μυελού απαιτούνται βλαστικά κύτταρα καθ' ότι δεν πίστευα πως τα ώριμα κύτταρα θα μπορούσαν να αποκαταστήσουν τις βλάβες σε έναν τόσο ευαίσθητο ιστό. Ζήτησα έτσι από τον αδελφό μου, που είναι παθολόγος και εργάζεται στο εργαστήριό μου, να μου βρει βλαστικά κύτταρα στον νωτιαίο μυελό. Εκείνος μου είπε: "Τσαρλς, όλοι ξέρουν ότι δεν υπάρχουν βλαστικά κύτταρα στον νωτιαίο μυελό" και εγώ του απάντησα: "Υπάρχουν, βρες τα". Αρχισε να ψάχνει ξανά και ξανά επί μήνες και τελικώς μου είπε: "Νομίζω ότι τα βρήκα". Εκτιμήσαμε ότι με την ίδια διαδικασία θα μπορούσαμε να βρούμε κύτταρα οπουδήποτε στον οργανισμό. Συνεχίσαμε να ψάχνουμε και το 2001 δημοσιεύσαμε ένα άρθρο στο οποίο μιλούσαμε για αυτά τα κύτταρα τα οποία ονομάσαμε "σπόρια", αλλά στο τέλος του άρθρου γράψαμε ότι θα μπορούσαμε να τα αποκαλούμε και κύτταρα "φοίνικες" λόγω του ότι πιθανώς ανακυκλώνονται στον οργανισμό. Κανένας δεν διάβασε αυτό το άρθρο - ίσως μόνο η μητέρα μου. Σε κανέναν δεν άρεσε η ιδέα μας».

Σπόρια ή φοίνικες ή... STAP

Ο «πατέρας» των STAP υποστηρίζει ότι ο ανθρώπινος οργανισμός παράγει καθημερινά πολυδύναμα κύτταρα προκειμένου να αντεπεξέλθει σε μικροτραυματισμούς - αυτή τη διαδικασία της μητέρας φύσης προσπαθεί να μιμηθεί με την ομάδα του στο εργαστήριο

Η ερευνητική ομάδα συνέχισε, παρά ταύτα, τα πειράματα και αυτό διότι, όπως λέει ο καθηγητής Βακάντι, «όταν βάζαμε σε καλλιέργεια τα ώριμα κύτταρα και τα υποβάλλαμε σε πολύ σκληρές συνθήκες, έπειτα από λίγο βλέπαμε στο μικροσκόπιο χιλιάδες κύτταρα που έμοιαζαν με εκείνα τα "σπόρια" τα οποία είχαμε πρωτοανακαλύψει. Καταλάβαμε ότι τα κύτταρα αυτά δεν προέκυπταν κατά τύχη, τα δημιουργούσαμε στο εργαστήριο».

Είναι εύλογο βέβαια το ερώτημα σχετικά με το πώς το στρες δημιουργεί τόσο εύκολα βλαστικά κύτταρα. Η απάντηση του καθηγητή είναι: «Δεν ξέρουμε. Εκτιμούμε όμως ότι επιδρά στο επιγονιδίωμα των κυττάρων χωρίς να γνωρίζουμε τον ακριβή μηχανισμό. Πιθανότατα κάποια γονίδια που ήταν κατεσταλμένα γίνονται και πάλι ενεργά και έτσι τα κύτταρα γυρίζουν πίσω σε πολυδύναμο στάδιο».

Επούλωση και καρκίνος

Και πάλι όμως, έστω και αυτή η έμμεση επίδραση στα γονίδια των κυττάρων δεν μπορεί να γεννήσει τον φόβο της καρκινογένεσης, η οποία έχει ούτως ή άλλως συνδεθεί με τα βλαστικά κύτταρα; «Ούτως ή άλλως ο καρκίνος είναι συνδεδεμένος σε μεγάλο βαθμό με τα βλαστικά κύτταρα. Η δική μου θεωρία είναι ότι η δημιουργία πολυδύναμων κυττάρων συμβαίνει κάθε μέρα στον οργανισμό. Αν έχετε, π.χ., έναν μικρό τραυματισμό όπως ένα κόψιμο, κύτταρα της περιοχής θα μετατραπούν σε βλαστικά και στη συνέχεια στα κύτταρα που έχετε ανάγκη για την επούλωση του τραύματος. Αν όμως υπάρχουν πολλαπλοί τραυματισμοί - π.χ., ένα επαναλαμβανόμενο χημικό έγκαυμα λόγω ραδιενέργειας -, τότε εκτιμώ ότι και πάλι ο οργανισμός μετατρέπει κύτταρα σε βλαστικά για να επουλώσει τις πληγές, ωστόσο λόγω του σοβαρού τραυματισμού το περιβάλλον των ιστών αλλάζει και τα βλαστικά κύτταρα "χάνουν τον προσανατολισμό" τους, με αποτέλεσμα να μετατρέπονται σε καρκινικά. Αρα η βαρύτητα ενός τραύματος, η διάρκεια του γεγονότος και το περιβάλλον των ιστών παίζουν ρόλο. Συγχρόνως κάποια άτομα φαίνεται να έχουν γονιδιακή προδιάθεση για καρκίνο η οποία συνδυάζεται με τις εξωγενείς συνθήκες».

Το μυστικό κρύβεται στη δόση

Το πολύ στρες, λοιπόν, σε συνδυασμό με άλλες συνθήκες, μπορεί να οδηγήσει στην ανεπιθύμητη καρκινογένεση. Το πολύ στρες με την κατάλληλη διαχείριση μπορεί να φέρει τα κύτταρα στο επιθυμητό «ολοδύναμο» στάδιο. Κατά τον καθηγητή, το «κλειδί» είναι η ποσότητα του στρες η οποία μπορεί να ρυθμίσει και το επίπεδο του επαναπρογραμματισμού των κυττάρων. «Αναφέρω, πρώτη φορά παγκοσμίως, ότι από τα πειράματά μας έχουμε δει πως, αν ρυθμίσουμε τη δόση του στρες στο οποίο υποβάλλουμε τα κύτταρα, μπορούμε να ορίσουμε και τη μοίρα τους - μπορούμε, δηλαδή, αν το θελήσουμε, να μην τα κάνουμε να επιστρέψουν στο εμβρυϊκό στάδιο αλλά σε ένα στάδιο προγονικό του κάθε ιστού που επιθυμούμε να φτιάξουμε. Αν χρειαζόμαστε λοιπόν νευρικά κύτταρα για την αντικατάσταση ενός τραυματισμού στον νωτιαίο μυελό, θα μπορούμε να λάβουμε κάποια κύτταρα από τον νωτιαίο μυελό, να τα υποβάλουμε σε λίγο στρες και εκείνα να μετατραπούν σε προγονικά νευρικά κύτταρα τα οποία θα εγχυθούν στο σημείο της βλάβης και σύντομα θα δώσουν τον ιστό που επιθυμούμε. Εχουμε μάλιστα δει ότι ακολουθώντας αυτή τη διαδικασία, αν τοποθετήσουμε τα προγονικά κύτταρα που έχουμε δημιουργήσει στο χημικό περιβάλλον του εκάστοτε ιστού, μετατρέπονται στα κύτταρα του ιστού στο εργαστήριο».

Τα ανθρώπινα STAP

Τα ανθρώπινα κύτταρα STAP αποτελούν πιθανότατα γεγονός, υποστηρίζει ο καθηγητής και ιδού η οπτική απόδειξη. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ CHARLES VACANTI

Απώτερος στόχος βέβαια όλης αυτής της ερευνητικής δουλειάς που οδήγησε στα ποντικίσια STAP είναι ο αντίστοιχος επαναπρογραμματισμός κυττάρων στους ανθρώπους. Μόλις μία εβδομάδα μετά τη δημοσίευση στο «Nature» μια εικόνα που ο ίδιος ο καθηγητής Βακάντι έδωσε στο περιοδικό «New Scientist» μαρτύρησε ότι το άπιαστο κάποτε όνειρο ίσως αποτελέσει σύντομα - αν δεν αποτελεί ήδη - πραγματικότητα. Τα ανθρώπινα STAP αποτελούν λοιπόν γεγονός; «Σε αυτή τη φάση είμαι 95% σίγουρος ότι έχουμε καταφέρει να δημιουργήσουμε ανθρώπινα κύτταρα STAP. Οταν θα είμαι 100% σίγουρος, θα προχωρήσουμε σε δημοσίευση - κάτι όμως που παίρνει γενικώς χρόνο καθώς είναι ενδελεχής και ο έλεγχος των επιθεωρήσεων, οπότε εκτιμώ ότι η πολυπόθητη αυτή δημοσίευση δεν θα γίνει πριν από μία διετία. Σε κάθε περίπτωση πιστεύω ότι τα κύτταρα που βλέπω στο μικροσκόπιο είναι ανθρώπινα STAP καθώς εμφανίζουν τόσο στη μορφή και στη συμπεριφορά όσο και σε κάποιους ειδικούς δείκτες όλες τις ιδιότητες των πολυδύναμων κυττάρων - τα χαρακτηριστικά τους είναι μάλιστα ίδια με εκείνα που είδαμε στα κύτταρα των ποντικών».

Αντί για όργανα εργαστηρίου, επούλωση επί τόπου!

Κύτταρα STAP ποντικού κάτω από το μικροσκόπιο. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ CHARLES VACANTI

Αν τα μάτια του (στο μικροσκόπιο) δεν τον γελούν και τα ανθρώπινα STAP έχουν δημιουργηθεί, ο καθηγητής πιστεύει ότι η επίδραση για τους ασθενείς στο πεδίο της αναγεννητικής ιατρικής θα είναι τεράστια. Και αυτό για διαφορετικούς λόγους: «Κατ' αρχάς η διαδικασία θα είναι πολύ εύκολη. Ενας φοιτητής σε ένα απλό εργαστήριο θα είναι σε θέση με μικρό κόστος να παράγει ανθρώπινα STAP. Κατά δεύτερον, το θέμα είναι το πώς θα χρησιμοποιηθούν αυτά τα κύτταρα. Θεωρώ ότι δεν είναι καθόλου έξυπνη ιδέα να δημιουργηθούν ολόκληρα όργανα-ανταλλακτικά στο εργαστήριο, όπως ήταν το δόγμα πριν από 10-15 χρόνια. Κατά τη γνώμη μου, το μέλλον θα αφορά έγχυση κυττάρων STAP στο σημείο της βλάβης του κάθε οργάνου, ανάλογα με τις ανάγκες του ασθενούς. Ενας ασθενής που έχει χάσει, π.χ., ιστό του μυοκαρδίου έπειτα από ένα επεισόδιο θα λαμβάνει μια έγχυση των κυττάρων στο πληγέν σημείο. Θα βλέπουμε πόσο αυξήθηκε η απόδοση της καρδιάς και, αν είναι ανάγκη, θα επαναλαμβάνουμε τη διαδικασία όσες φορές χρειαστεί ώσπου να έχουμε ικανοποιητική απόδοση του οργάνου».

Κατά τον δρα Βακάντι, τα STAP αναμένεται να έχουν σημαντικό μέλλον καθώς μιμούνται αυτό που κάνει η μητέρα φύση «και όταν μιμούμαστε τη φύση κάνουμε την καλύτερη δυνατή δουλειά. Η μέθοδός μας είναι άκρως φυσική λοιπόν και αυτό της δίνει σημαντικό πλεονέκτημα και σε ό,τι αφορά τη χρήση της σε ανθρώπους στο πλαίσιο δοκιμών. Και ενώ η νομοθεσία είναι άκρως αυστηρή και οι διαδικασίες χρονοβόρες στις ΗΠΑ, εκτιμώ ότι πολύ-πολύ σύντομα θα ξεκινήσουν ανθρώπινες δοκιμές των STAP στην Ιαπωνία. Για αυτόν τον λόγο άλλωστε συνεργαζόμαστε στενά με το Κέντρο RIKEN».

Πυρετός στα παρασκήνια...

Θα βγουν όμως όλα αυτά αληθινά; Τις τελευταίες ημέρες υπήρξαν ενστάσεις ακόμη και για την αλήθεια των στοιχείων που παρουσιάστηκαν στην έγκριτη επιθεώρηση. Το θέμα ξεκίνησε από κάποιους bloggers αλλά και ειδικούς που βρήκαν λάθη σε δύο από τις φωτογραφίες οι οποίες συνόδευαν τη δημοσίευση. Το αποτέλεσμα ήταν ότι έχει ήδη ξεκινήσει έρευνα στο Κέντρο RIKEN σχετικά με το θέμα και αναμένονται τα αποτελέσματά της. Σημειώνεται ότι «Το Βήμα» ζήτησε διευκρινίσεις σχετικά με το ζήτημα και από τη δρα Ομποκάτα του RIKEN η οποία διεξήγαγε τα σχετικά πειράματα και ήταν υπεύθυνη για την επιλογή των εικόνων της δημοσίευσης, χωρίς όμως να λάβει απάντηση. Από την πλευρά του, ο δρ Βακάντι μάς είπε ότι έχει ήδη έλθει σε επαφή με τους συνεργάτες του στο RIKEN και, όπως του ανέφεραν, «η μία εικόνα που χρησιμοποιήθηκε ήταν περιττή, είχε αποσταλεί με μια προηγούμενη, όχι τελειοποιημένη έκδοση της μελέτης και έχει ήδη ζητηθεί από το "Nature" να αφαιρεθεί. Ολες οι άλλες εικόνες είναι ακριβείς, όπως και τα στοιχεία μας, καθώς και τα συμπεράσματά μας. Είναι επίσης πιθανόν η ίδια η επιθεώρηση να άλλαξε το format των εικόνων ώστε να μπορεί να τις τυπώσει και ίσως εκεί να προέκυψε πρόβλημα».

Υπάρχει όμως και άλλο ένα «αγκάθι» που φαίνεται να στερεί από τη μελέτη την αίγλη της. Το τελευταίο διάστημα διαφορετικές ομάδες ανά τον κόσμο προσπαθούν να αναπαραγάγουν τα αποτελέσματα με τα STAP και καμία δεν τα έχει καταφέρει. Η διευκρίνιση του δρος Βακάντι είναι ότι «μεγάλο ρόλο παίζει το πώς ο καθένας ακολουθεί τη διαδικασία. Είναι σημαντικό ποια ακριβώς κύτταρα χρησιμοποιούνται, η διάρκεια της καλλιέργειας, η χρώση των κυττάρων και ένα σωρό άλλα πράγματα. Η λεπτομέρεια κάνει τη διαφορά».

Επειδή πράγματι η διαφορά κρίνεται στις λεπτομέρειες, θα περιμένουμε με ανυπομονησία να δούμε αν τα STAP θα νικήσουν στα... σημεία και θα μετατραπούν σε «σημείο αναφοράς» στην αναγεννητική ιατρική στα χρόνια που έρχονται, επαναπρογραμματίζοντας τη μοίρα εκατομμυρίων ασθενών. Το be continued...

ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ

Βήμα προς την ανθρώπινη κλωνοποίηση;

Ενα έμβρυο ποντικού το οποίο δημιουργήθηκε με βάση τα κύτταρα STAP (με φθορίζον πράσινο χρώμα). ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΕΡΑ

Μετά την πρόσφατη δημοσίευση που έλαβε τόση δημοσιότητα υπήρξε αρκετός θόρυβος σχετικά με το αν ανοίγει ο δρόμος προς την ανθρώπινη κλωνοποίηση. Και αυτό διότι ο ίδιος ο δρ Βακάντι ανέφερε σε δηλώσεις του ότι ζήτησε από έναν από τους συνεργάτες του να φθάσει το πείραμα στο επίπεδο της κλωνοποίησης. Ο συνεργάτης αυτός δημιούργησε κύτταρα STAP από λευκά αιμοσφαίρια και τα άφησε να πολλαπλασιαστούν και να δημιουργήσουν σφαιρίδια κυττάρων. Ενα τέτοιο σφαιρίδιο εμφυτεύθηκε απευθείας στη μήτρα ενήλικου ποντικιού και προέκυψε έμβρυο το οποίο αναπτύχθηκε ως ένα στάδιο και μετά απεβίωσε για άγνωστους λόγους. Η διαδικασία αυτή φαίνεται ότι μπορεί να οδηγήσει πολύ πιο εύκολα και στη δημιουργία κλώνων στο μέλλον καταργώντας τη συμβατική διαδικασία της πυρηνικής μεταφοράς σωματικού κυττάρου, γεγονός που ξεσήκωσε αντιδράσεις. Ηταν επόμενο, αφού είχαμε... εύκαιρο τον «πρωταγωνιστή» αυτής της ιστορίας να τον ρωτήσουμε τι ακριβώς συνέβη. Ο καθηγητής Βακάντι παραδέχθηκε ότι δημιουργήθηκε έμβρυο - όμως πάντοτε στο πλαίσιο των πειραμάτων και χωρίς καμία πρόθεση για ανθρώπινη κλωνοποίηση. «Εξαρχής ο στόχος όλης αυτής της έρευνας είναι το να βρεθεί τρόπος ώστε να αποφεύγουμε την καταστροφή εμβρύων για τη λήψη εμβρυϊκών βλαστικών κυττάρων. Είναι λοιπόν ειρωνεία ότι χρειάστηκε να δημιουργήσουμε ένα έμβρυο για να αποδείξουμε ότι τα κύτταρά μας έχουν αντίστοιχες ιδιότητες με τα εμβρυϊκά. Η απόδειξη ήλθε και αυτό δεν χρειάζεται να ξανασυμβεί. Δεν έχουμε κανέναν στόχο ανθρώπινης κλωνοποίησης και ούτε θα έχουμε ποτέ».

Crash test iPS και STAP

Τα κύτταρα iPS που αφορούν τον επαναπρογραμματισμό ενηλίκων κυττάρων με προσθήκη γενετικών παραγόντων κέρδισαν το βραβείο Νομπέλ. Μήπως το επόμενο Νομπέλ θα ανήκει στα STAP; ρωτήσαμε τον καθηγητή Βακάντι. Εκείνος μετριόφρων απάντησε ότι δεν έχει τέτοιες βλέψεις. Οπως όμως είπε με αυτοπεποίθηση, πιστεύει ότι τα κύτταρα της ομάδας του έχουν πλεονεκτήματα σε σύγκριση με τα iPS - «άλλωστε διαφορετικά δεν θα υπήρχε λόγος να τα δημιουργήσουμε». Ιδού ποια είναι τα πλεονεκτήματα κατά τα λεγόμενά του: «Σύμφωνα με τα όσα πιστεύω τα κύτταρα STAP μιμούνται μια άκρως φυσική διαδικασία. Είναι σημαντικό ότι για τη δημιουργία τους δεν χρειάζεται να προσθέσουμε ξένο DNA όπως συμβαίνει με τα iPS - η προσθήκη γενετικού υλικού στα κύτταρα μπορεί να είναι επικίνδυνη. Συγχρόνως δημιουργούνται ταχύτατα - το πολύ μέσα σε μία εβδομάδα έχουμε πολύ μεγάλους αριθμούς κυττάρων, όταν για τη δημιουργία των iPS απαιτείται ένας μήνας και πλέον. Επιπλέον μπορούν να δημιουργηθούν σε οποιοδήποτε εργαστήριο χωρίς να απαιτείται ιδιαίτερη εξειδίκευση του προσωπικού - αυτό δεν συμβαίνει με τα iPS τόσο εύκολα, αφού σε εκείνα γίνεται γενετική παρέμβαση. Ας μην ξεχνούμε επίσης ότι με τη μέθοδο του στρες, όπως έχουμε δει, επιτυγχάνουμε πιο αποδοτικό επαναπρογραμματισμό - τρία στα δέκα ενήλικα κύτταρα μετατρέπονται σε STAP -, ενώ στην περίπτωση των iPS τα αποτελέσματα δεν είναι τόσο καλά». Σε κάθε περίπτωση ο καθηγητής τονίζει ότι τα iPS αποτέλεσαν ένα πολύ σημαντικό επίτευγμα που άνοιξε νέους δρόμους στην αναγεννητική ιατρική: «Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι για πρώτη φορά παγκοσμίως και πάλι στο Κέντρο RIKEN θα ξεκινήσει αργότερα εφέτος δοκιμή τους σε ανθρώπους με ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδος. Εκτιμώ ότι σύντομα μετά από αυτές θα έλθει και η ώρα των δοκιμών των STAP στον άνθρωπο». Η ομάδα του δρος Βακάντι αναμένεται μάλιστα να προχωρήσει το επόμενο διάστημα σε συγκριτικά πειράματα μεταξύ iPS και STAP.

tovima